เราใช้อะไรเป็นตัวบ่งบอกว่า พระกรุวัดขุนอินทประมูล  จ.อ่างทอง  เป็นพระสมเด็จของสมเด็จพุธฒาจารย์โต พรหมรังสี  โดยทางอลังการสยามจะนำเสนอมุมมองที่ไม่เคยมีใครนำเสนอมาก่อน  และเชื่อว่าคงเป็นนิมิตรใหม่ขององค์ความรู้ที่มีอยู่เดิมนั้น ได้ขยับขยายเพิ่มเติมกันมากขึ้น

เราเริ่มต้นจากพุทธศิลป์  งานช่างกันก่อน 

งานช่าง สิบหมู่  ที่บรรจงแกะแม่พิมพ์ ไว้หลากหลายแม่พิมพ์ และมีความงดงาม  นั่นเราดูอะไรกันบ้าง 

หลักในการพิจารณาพระกรุดังกล่าวมีดังนี้

1. การตัดขอบองค์พระ  >>>แสดงให้เห็นว่าเป็นงานช่างสมัยใด

2.  เส้นซุ้มผ่าหวาย   >>>  นิยมทำกันในสมัยใด

3.  ลักษณะขององค์พระ   >>>  อะไรที่มีความคล้ายคลึงกับ วัดระฆัง

4.  ฐานทั้ง 3  ชั้น   >>>  มีอะไรที่ซ่อนอยู่   แล้วบ่งบอกได้ว่าเป็นวัดระฆัง

5.  ลักษณะเทียบเคียงของพระสมเด็จสายวัดระฆัง  โดยแสดงเป็นรูปภาพและมุมมอง ให้เห็นอย่างชัดเจน 

6.  การเทียบเคียงกับพระสายสมเด็จอื่นๆที่พบ  ไม่ว่ามีการบรรจุในที่ต่างๆ  แต่มีพิมพ์เหมือนวัดขุนอินทฯ หรือ มีบางพิมพ์บรรจุในวัดขุนอินทฯ   เช่น  พิมพ์วัดเกศไชโย บรรจุในกรุวัดขุนอินทฯ  พิมพ์วัดระฆัง บรรจุในวัดขุนอินทฯ  พิมพ์ขุนอินทฯ บรรจุในพระสายวังหน้า

 DATE : 25-กรกฏาคม-2555

วันนี้เริ่มกันเลยครับ  กับความรู้เกี่ยวกับพระกรุนี้ แบบเล็กๆ น้อยๆ เพื่อประดับความรู้กัน

พระสมเด็จกรุวัดขุนอินทประมูล จ.อ่างทอง 

                พระสมเด็จขุนอินทประมูลจัดเป็นพระที่สร้างและอธิษฐานจิต โดยสมเด็จโต พรหมรังสี ถูกบรรจุไว้ในพระนอนองค์ดังกล่าว (ศิลปะแบบสุโขทัย) โดยสมเด็จท่านได้ไป บูรณะในสถานที่ดังกล่าวไว้และสร้างพระสมเด็จหลากหลายพิมพ์ทรงบรรจุไว้

 ส่วนงานสกุลช่าง และ พุทธศิลป์ ของพระสมเด็จกรุวัดขุนอินทประมูลนั้นวิเคราะห์ ได้ดังนี้

PIC1 : รูปพระสมเด็จกรุวัดขุนอินทประมูล พิมพ์พระประธาน ใหญ่

PIC2 : พระสมเด็จวัดระฆัง พิมพ์ใหญ่ พระประธาน

เปรียบเทียบ พุทธศิลป์ที่สำคัญ ในพระสมเด็จพิมพ์พระประธาน                   

1.  ปิดเศียร ต้องเป็นรูประฆัง ไม่มีการสะดุด ต้องกลมกลืน ส่วนโค้ง ของรูประฆังต้องได้สัดส่วนกลมกลืนทั้งหมด นี่ถือเป็นเอกลักษณ์ ของพระสมเด็จที่สร้างโดยสมเด็จโต หรือ จะเรียกได้ว่าลายมือการแกะแบบพิมพ์ช่างอย่างหนึ่งก็ว่าได้  พระสมเด็จของสมเด็จโตท่านสร้างนั้น  จะต้องเป็นแบบนี้หมด  ไม่ว่าจะออกที่วัดไหน  หรือยุคใดก็ตาม
2. ซอกรักแร้ซ้าย ทำมุมแหลม และ ขณะที่ซอกรักแร้ขวาทำมุมโค้ง
3. เนื้อบริเวณหัวไหล่ซ้ายจึงบาง  กว่าเนื้อบริเวณหัวไหล่ขวา
4. ซอกรักแร้ซ้าย สูงกว่า ซอกรักแร้ ขวา
5. เส้นซุ้มผ่าหวาย แบบเส้นขนมจีน  ไม่หนาใหญ่เท่าเส้นผ่าหวายของวัดระฆัง 
6. เส้นซุ้มเป็นแบบสมมาตร คือมีขนาดสมดุลตลอดกันทั้งเส้น  ตามลักษณะแบบงานช่างสิบหมู่ในการสร้างพระยุคต้นคาบเกี่ยวกับยุคกลางของสมเด็จโตท่าน
7. เส้นผ้าทิพย์ที่ช่างเน้นให้เห็นอย่างชัดเจน  เส้นผ้าทิพย์นี้  มีการทำกันตั้งแต่ พระยุคต้นแล้วซึ่งปรากฏอยู่ในพิมพ์ต่างๆ   และมีลักษณะเน้นให้เด่นอย่างชัดเจนมากขึ้นในช่วงยุคต้นคาบเกี่ยวกับยุคกลาง  พอมาในยุคปลายของการสร้างพระสมเด็จวัดระฆัง  เส้นผ้าทิพย์นี้กลับแผ่วบางลง  เห็นได้แบบรำไร  ไม่ชัดเท่าดังในยุคก่อนๆ
8. ชายจีวรที่บริเวณซอกซ้ายพระกลมกลืน   ไม่ได้เน้นเหมือนกับ ของวัดระฆังที่เด่นชัดกว่า
9. ปลายหัวเข่า ซ้ายพระอยู่สูงกว่า หัวฐานชั้นแรกซึ่งก็เหมือนกับของวัดระฆัง
10. คมขวานฐานสิงห์  ไม่ได้ถูกเน้นให้เหมือน  งานช่างยุคปลายที่ปรากฏในงานของ หลวงวิจารณ์ โดยของหลวงวิจารณ์ จะเน้น คมขวานที่คมและเชิด งอน  แต่ขุนอินทฯ  ไม่เน้นให้คมเด่นชัด เท่ากับของวัดระฆังแต่ก็มีลักษณะของการเชิดของหัวฐานสิงห์ที่คล้ายกัน คือ หัวฐานทางด้านขวาขององค์พระ เชิดสูงกว่า หัวฐานด้านซ้ายขององค์พระ  การแอ่นโค้งแบบตกท้องช้างมีให้เห็น
11. ฐานชั้นล่างสุด  จะหนาเป็นแท่งตันสูงนูนออกมาแทบผนังขององค์พระ จะเรียกได้ว่า อยู่ในจุดที่สุดของมิติพิมพ์พระ ขุนอินทฯ ก็ว่าได้
12. มีเส้นเดือยไก่  ที่เราพบในวัดระฆังกรุวัดขุนอินท สามารถเห็นได้อย่างชัดเจน
13. มีฐานหนุน  ที่เราพบในพระวังหน้า  ยุคกลาง ที่สร้างสมัย ร.4 
14. พระสมเด็จกรุขุนอินทฯ   พิมพ์พระจะไม่มีเส้นกรอบกระจก  ซึ่งสอดคล้องกับงานช่างยุคกลาง  อย่างไม่ต้องสงสัย 

เรามาลองดูกันอย่างในตำหนิพิมพ์ที่ซ่อนอยู่ในงานพุทธศิลป์พระสมเด็จกรุวัดขุนอินทประมูล  อย่างละเอียดๆ อีกครั้ง

PIC3 : เปรียบเทียบพุทธศิลป์ของพระสายสกุลสมเด็จโต

1. ลักษณะขอบริมองค์พระ  หากสังเกตเราจะพบว่า  เป็นลักษณะพื้นที่ด้านบนแคบหรือสอบแคบ  กว่าพื้นที่ด้านล่างองค์พระที่มีพื้นที่กว้างกว่าอย่างเห็นได้ชัด 
2. รูปหน้าแบบ ผลมะตูม หรือ แบบข้าวหลามตัดลบมุม ที่พบเห็นรูปหน้าลักษณะนี้ในวัดระฆังได้บ่อยๆ 
3. เกศขุนอินทฯ  เป็นแบบเกศยาวจรดซุ้ม  ยังไม่พบเกศยาวทะลุซุ้ม (อาจมี)
4. เส้นซุ้มเล็ก มิติไม่เน้นให้หนา ลึก เท่ากับในแบบวัดระฆัง และเส้นซุ้มกรุวัดขุนอินทฯ  เป็นแบบกลมมน และมีขนาดเล็ก  การวางเส้นแบบสมดุล  ตลอดกันทั้งเส้น 
5. ไม่มีเส้นบังคับพิมพ์ หรือเส้นกรอบกระจก หรือ เส้นวาสนา  ในแบบวัดระฆังยุคปลายโดยหลวงวิจารณ์เจียรนัย
6. ซอกรักแร้ด้านซ้ายทำมุมแหลมสูงกว่ารักแร้ขวา เหมือนกับในแบบวัดระฆัง
7. ลำแขนซ้ายด้านในทิ้งเกือบเป็นเส้นตรง  ส่วนด้านนอกโค้งน้อยๆ  คล้ายคลึงกับลักษณะการทิ้งแขนของวัดระฆัง
8. ปรากฏเส้นชายจีวรจากแนวข้อศอกเป็นทิวเชื่อมแบบกลมกลืนมายังหัวเข่าด้านซ้ายองค์พระ  ที่มีปรากฏเหมือนกันกับในแบบของวัดระฆัง
9. หัวเข่าด้านซ้ายขององค์พระ ยกสูงกว่าแนวหัวเข่าด้านขวาองค์พระ และสูงกว่าเมื่อเทียบกับ หัวฐานชั้นแรก ด้านซ้าย เช่นกัน
10. ร่องระหว่างหัวเข่าซ้ายพระ กับ หัวฐานชั้นที่  1  ด้านซ้าย จะมีมิติที่ลึกกว่า  ร่องฐานด้านขวาเมื่อเทียบกับ (หมายเลขที่ 18) และหัวฐานชั้นที่ 1  จะอยู่ในระดับต่ำกว่า หัวเข่าซ้ายพระเมื่อมองทแยงเฉียงขึ้นไป ลักษณะดังกล่าว ก็ปรากฏในวัดระฆังเช่นกัน
11. ลักษณะของคมขวานฐานสิงห์ ด้านขวา มีลักษณะของขาสิงห์ชัดเจนกว่า ด้านขวา
12. ลักษณะที่เห็นเอกลักษณ์ ของพระสมเด็จกรุนี้คือ  ฐานชั้นล่างสุด ทึบตัน เล็กและแคบกว่า และยังมีลักษณะที่นูนเด่นกว่า เมื่อเทียบกับฐานชั้นล่างของวัดระฆัง
13. แนวการตัดเฉียงของหัวฐานชั้นนี้และการมีเส้นแทงเข้ามุมเส้นซุ้ม  คล้ายกับที่ปรากฏในพิมพ์เจดีย์ของวัดระฆัง
14. เอกลักษณ์ ที่ในพระกรุนี้ของพิมพ์พระประธาน คือ  เม็ดข้าวสารที่วางหนุน ใต้ฐานล่างสุด ในแนวนอน  เปรียบประดุจขาโต๊ะ
15. ปรากฏเส้นแทงมุมฐาน (เส้นเดือยไก่)  ตามแบบฉบับพุทธศิลป์ของวัดระฆัง
16. คมขวานฐานสิงห์เชิดสูงขึ้นกว่าเมื่อเทียบกับหัวฐานทางด้านซ้ายมือองค์พระ (หมายเลข11)
17. หัวฐานชั้นแรก  ทางด้านขวามือขององค์พระ จะยกสูงกว่า หัวฐานด้านซ้ายขององค์พระอย่างชัดเจน ในลักษณะของการเท SLOPEจากขวาไปซ้าย อย่างชัดเจน 
18. ฉะนั้น เมื่อส่องดูในแนวช่องฐาน ก็จะปรากฏลักษณะเดียวกันกับ (หมายเลข 17)คือในร่องฐานดังกล่าว มีลักษณะการเท SLOPEจากขวาไป ซ้ายเช่นเดียวกับข้อ 17
19. พบเส้นผ้าทิพย์ หรือเส้นแซมใต้หน้าตักองค์พระชัดเจน  มีทั้งเป็นทิวบางอ่อนพลิ้วหรือเน้นในเด่นชัดและพลิ้วไหวอย่างชัดเจน
20. แนวลำแขนที่หักเข้าหากันในท่าสมาธินั้น  หากพิจารณาแล้วพบว่า การหักศอกในส่วนของลำแขนด้านขวาองค์พระ จะหักให้เห็นอย่างเด่นชัด   เมื่อเทียบกับการหักศอกทางแขนซ้ายขององค์พระ ที่มีลักษณะโค้งเข้าหาแนวประสานมือในท่าปางสมาธิ
21. ซอกรักแร้ขวาขององค์พระทำมุมป้านกว่า และอยู่ในแนวที่ต่ำกว่า เมื่อเทียบกับ (หมายเลข 6)
22. เห็นแนวลำคอ ที่มีลักษณะคล้ายคลึงกันกับที่ปรากฏในวัดระฆัง

 พระที่ค้นพบในกรุวัดขุนอินทประมูล  และมีความเชื่อมโยงกับพระของสมเด็จโตที่ท่านสร้างไว้ในวัดต่างๆ มีดังนี้

1.  พระพิมพ์แรกของวัดไชโย  พ.ศ. 2357   พระสมเด็จ 7ชั้นวัดไชโยรุ่นหนึ่ง  ถูกบรรจุรวมไว้กับ กรุนี้  ช่างชาวบ้านในพื้นที่ถวายฝีมืองานช่างให้แก่สมเด็จโต

PIC4 :  พระสมเด็จ 7ชั้นพิมพ์แรกวัดไชโย

พระองค์นี้กระผมจะนำมากล่าวอย่างละเอียดในบทความต่อไป ติดตามกันต่อไปนะครับ

 2.  พระพิมพ์ อกครุฑเศียรบาตร  พิมพ์นี้พบในวัดระฆัง เช่นกัน เหมือนกับที่พบในกรุวัดขุนอินทประมูล

PIC5 : พระสมเด็จพิมพ์อกครุฑเศียรบาตร

 3.  พระสมเด็จ วัดระฆังพิมพ์ใหญ่  ฝากกรุในวัดขุนอินทประมูล

PIC6 : พระสมเด็จพิมพ์ใหญ่วัดระฆัง ค้นพบในกรุวัดขุนอินทประมูล

 4. พระสมเด็จพิมพ์ 7ชั้น วัดไชโย  ฝากกรุวัดขุนอินทประมูล

PIC7 :  พระสมเด็จพิมพ์ 7ชั้นวัดเกศไชโย  พิมพ์A

  5.  พระสมเด็จวังหน้า  ลงรักเก่า  พิมพ์แบบเดียวกับพิมพ์พระประธานกรุวัดขุนอินทประมูล

PIC8 :  พระสมเด็จพิมพ์พระประธาน กรุวังหน้า

 การดูภาพรวมของลักษณะพิมพ์ และงานช่าง ของสมเด็จขุนอินทฯ  มุมมองเพิ่มเติม

1. แคบบน บานล่าง
2. มีSLOPE  ถ่ายออก ทุกมุม  จากศูนย์กลาง ลงสู่ขอบตัดขององค์พระ
3. พิมพ์มีลักษณะส่วนใหญ่ตื้น  ไม่ลึก
4. ไม่มีเส้นกระจก
5. พระบางไม่หนาเท่าวัดระฆัง
6. เนื้อพระค่อนข้างละเอียด  ไม่หยาบเท่าวัดระฆัง
7. มีการแซะพิมพ์หรือรอยงัดพระออกมาจากแม่พิมพ์  ใต้ขอบองค์พระด้านล่าง มีปรากฏขึ้นได้ทั้งด้านซ้ายและด้านขวา มีทั้งเป็นเหลี่ยม เกือบกลม หรือ เป็นแบบเสียบแบนเหมือนปลายมีด  ในที่นี้ให้เป็นจุดในการสังเกตลักษณะของงานช่างในการทำพระชุดนี้  แต่ไม่ใช่จุดชี้เป็นชี้ตาย เพราะพบว่าพระบางองค์ก็ไม่มีรอยแซะพิมพ์แต่อย่างใด  ก็เป็นพระแท้ได้

รอยแซะหรือรอยงัดพระออกจากแม่พิมพ์ในแบบต่างๆ

 บทความโดย  กิจ หาดใหญ่

อลังการสยาม